گزارش مختصر نشست "فلسفه مطالبه گری در علوم اجتماعی"

 در این نشست که با مدیریت دکتر بخارایی مدیر گروه‌های علمی تخصصی فلسفه اجتماعی و مسائل اجتماعی برگزار شد، سخنان ابتدایی مدیر نشست به چهار زاویه برای پرداختن به مطالبه گری اشاره نمود:

 مطالبه گری در ارتباط با بستر تاریخی و فرهنگی که نشان می دهد هر چه حکمرانی در جوامع ناکارآمدتر باشد، مطالبه گری سخت تر و خشونت آمیزتر می شود و حکمرانی خوب، فضای مناسبی برای مطالبه گری مسالمت آمیز فراهم می نماید. نگاه صوری به مطالبه گری که فرم و انواع مطالبه گری ها را مطالعه می کند و معطوف به مطالعه چرایی ها است.

محتوای مطالبه گری که به مطالبات می پردازد.عناصر مطالبه گر که امکان شنیده شدن صداهای به حاشیه رانده شده را فراهم می کند، مطالبات فردی را به مطالبات اجتماعی تبدیل می کند، بستر مسئولیت پذیری در جوامع را شکل داده و قوام می بخشد، عملگرايانه و معطوف به هدف است و با شکل گیری خرد جمعی و رسیدن به اهداف جمعی همراه است.

دکتر تنهایی مدیر گروه‌های علمی و تخصصی جامعه‌شناسی تفسیری و نظری در ادامه، مطالبه گری را بیانگر افزایش نارضایتی و وجود شکاف عمیق بین مطالبات مردم و دولت دانستند که می تواند با کنش های نمادی گسترش یابد و به جنبش اجتماعی منجر گردد یا با کنش نانمادی همراه شده و تبدیل به شورش شود. مطالبه گری در پارادایم تفسیری کنشی آگاهانه و مبتنی بر تفسیر و خردجمعی از موقعیت اجتماعی است که کنش پیوسته به شمار می رود.وی سه دیدگاه برای پرداختن به مطالبه گری را مطرح کردند که عبارت بودند از دیدگاه لیبرالیستی، دیدگاه مارکسیستی عوام گرايانه و دیدگاه پراگماتیستی. در دیدگاه مارکسیستی عوام گرایانه، مطالبه گری را تنها با منطق تناقض و اسلوب دیالکتیک قطبی می‌پذیرد و تنها به راه حل مسلحانه می‌اندیشد. دیدگاه لیبرال نیز تضاد دولت و ملت را به نفع و اولویت دولت و کارفرما می‌داند و در نتیجه، گسترش‌ استثمار را نشان می دهد. در برابر پراگماتیسم بر برابر بودن قدرت سازمانی مطالبه گران و مخاطبان مطالبه گری که اغلب مسئولان دولتی یا کارفرمایان و سرمایه‌داران هستند تاکید می‌کند. این برابری قدرت در چارچوب سندیکاها، اتحادیه ها و احزاب مستقل می تواند تسهیل سازماندهی و موفقانه باشد. ح.ا.تنهایی فردیت را از عناصر مهم در مطالبه گری دانستند که تحلیل موقعیت نیز بر اساس آن شکل می گیرد و منجر به درخواست مطالبات می شود. اما آنچه که باعث شد مطالبه گری در سال ۱۳۹۶ موفق نباشد و همچنین مطالبات کارگران هفت تپه با حل مشکل آنان به پایان نرسد، سیاسی شدن مطالباتی بود که صرفا اقتصادی یا اجتماعی بودند و تجربه‌ی مطالبه‌گری سياسی را نداشتند. مطالبه گری در هپکو و آذراب اراک به دلیل باقی ماندن مطالبه گری ها در سطح خود، به هدف رسید. ایشان بر این باور است که وجود سندیکا می تواند موازنه قدرت ایجاد کند و قدرت چانه زنی برای اقشار متفاوت را فراهم آورد. قدرتی که به دلیل انحصار در طبقه فرادست موجب بی قدرتی در اقشار طبقه‌ی فرودست و نابودی اعتماد میان دولت و ملت میشود. وی تبارهای نظری مطالبه گری را به فلسفه پرگماتیسم و همکنش گرایی نمادی مربوط می داند که احتساب عملگرايانه در شکل گیری کنش های نمادی می تواند بر اساس برنامه ریزی، مطالبه گری را به سوی هدف خود پیش ببرد. مطالبه گری های موجود در ایران که تنهایی بر اساس شواهد مستند طبقه بندی کرده است را عبارت از مطالبات صنفی، جنسیتی، قومی و نژادی، دینی، سیاسی، ملی و سیاسی از هم تفکیک کردند که به طور جداگانه هر یک مبتنی بر آگاهی از موقعیت است.

دکتر شیخ رضایی ابتدا به بدبینی و تردید در کاربرد گفتمان مطالبه گری از سوی بخشی از گفتمان رایج در ایران پرداختند که این گفتمان از نوعی فریب یا گونه ای سوءاستفاده می تواند بهره گیرد. در واقع زمانی که ابزار و رسانه های حاکمیت مطالبه گری را تعریف کنند، اعتراض محدود و کنترل شده در چارچوبی محدود از سوی اشخاص مشخص معنای مطالبه گری می گیرد که توسط عموم مردم از آن فریب استنباط می شود و این، همان معنای رایج در بخشی از گفتمان رسمی در ایران است. محور دوم بحث ایشان به آنچه که انسان می تواند مطالبه کند، اشاره داشت. وی پیوند بین حق و مطالبه را تشریح نمود و آنچه که انسان حق خود می داند و مهم تر دانستن هر حقی نسبت به حق دیگر را در چارچوب هایی که حقوق را تعریف می کنند، شرح دادند. وی چهار چارچوب را در فلسفه حقوق معرفی کرد: بدیهی بودن حق که در اعلامیه استقلال آمریکا از این چارچوب استفاده شده و حقوق شهروندان آمریکا بدیهی دانسته شده است. در کنوانسیون حقوق بشر هم این چارچوب حاکم است که بر اساس این چارچوب، تضاد بین دو امر بدیهی حل نمی شود.مبنای الهی حق که حقوق را با ارجاع به یک چارچوب دینی مشخص می کند و حق را به امر الهی تقلیل می دهد. این چارچوب برای کسانی که دین محور نیستند هیچ توجیهی ندارد. در زمان حاکمیت کلیسا این چارچوب ابزار مهمی برای محدود کردن افراد بود. طبیعی دانستن حق که این چارچوب مدافعان زیادی ندارد. برای مثال کلیسا بر اساس همین چارچوب پیشگیری از بارداری را مجاز نمی دانست، چون کارکرد طبیعی بدن زن، تولید مثل است.چارچوب سکولار که رایج ترین چارچوب توجیه کننده حق است. آنچه که انسان را از سایر حیوانات متمایز می کند، مبنای حق است و ویژگی های منحصر بفردی می باشد که خاص انسان بوده و هست. پس اختیار، اراده و آزادی و غیره حقوق انسان به شمار می روند.  شیخ رضایی تصریح کرد، هرچه گفتمان عمومی همگراتر شود مطالبه گری مسالمت آمیزتر خواهد شد. اما در مهم تشخیص دادن حق برای مطالبه گری هم شبهاتی وجود دارد. مثلا امنیت مهم تر است یا اینترنت؟ حکومت به امنیت بها می دهد و اولویت دوم با اینترنت است. ایشان در مورد نیاز به آموزش برای مطالبه گری به نقش آموزش و پرورش گفتگومحور تاکید کردند و مهارت گفتگو را یکی از دانش های عمومی به شمار آوردند که هر انسانی باید از آن بهره مند گردد. رکن دوم که بی ارتباط با مهارت گفتگو نیست، تفکر انتقادی و بحث نقادانه است که در تنش های اجتماعی جای خالی خود را نشان می دهد.در زمان پرسش و پاسخ ابهامات به وجود آمده پاسخ گفته شد که عبارتند از: همگرایی مردم با دولت و پذیرش خواسته های دولت، موجب نفی مفهوم مطالبه گری می شود که در پاسخ به قانونی شدن حق اعتصاب و اعتراض اشاره شد. چارچوب سکولار و هر چارچوب دیگری می تواند تبدیل به همان بخش از گفتمان رایج شود که مطالبه گری را آنومی تلقی کند. در این باره دکتر تنهایی به تفاوت مفاهیم تحلیلی و مکتبی اشاره کردند و تفاوت مفهوم ناب در فلسفه را با مفهوم جامعه شناختی توضیح دادند. وی مفهوم امنیت را از دیدگاه جامعه شناختی الزاما استراتژیک ندانستند و نیاز به دارو و گاهی تهیه دارو از طریق اینترنت را امنیت جانی به شمار آوردند. بنابراین اینترنت در شرایط فعلی که برخی مشاغل را به خود وابسته کرده با امنیت در ابعاد مختلف زندگی هم فراخوان است.  درباره تجربه مطالبه گری ها در ایران که از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۸ با سرکوب مواجه شده، دکتر تنهایی خلا اهداف، کنش های نانمادی و سیاسی شدن مطالبات اقتصادی و اجتماعی را ارکان اصلی شکست این مطالبه گری ها به شمار آوردند.

 جلسه ساعت ۱۹:۳۰ به پایان رسید. 

با تشکر از خانم دکتر شیری