سلسله جستارهایی در اصطلاحات جامعه شناسی
جامعه شناسی درمانی
جامعه شناسی واقعی و جامعه شناسی فرود به زمین
یادداشت یکم
جامعه شناسی درمانی چیست؟
جامعه شناسی درمانی ترجمه پارسی اصطلاح Clinical Sociology است که در سال ١٩٣١ توسط جامعه شناس شیکاگویی، لوئیس ویرث، نامگذاری شد. جامعه شناسی درمانی شاخه ای بنیادی است و در رشته جامعه شناسی و در کنار اصول جامعه شناسی Priciples of Sociology و Applied Sociology جامعه شناسی کاربردی و Basic Sociology مبانی جامعه شناسی، و برخی دیگر از شاخه های مهم، رشته جامعه شناسی را ساخته اند. البته باید دانست که جامعه شناسی درمانی یا جامعه شناسی پزشکی Medical Sociology، یا جامعه شناسی سلامت Health Sociology، ضمن داشتن ارتباطات نزدیک، اما متفاوت هستند. Biosociology به معنای زیست جامعه شناسی نیز قلمروی متفاوت از جامعه شناسی درمانی دارد.
موضوع جامعه شناسی درمانی
میدان مطالعاتی جامعه شناسی درمانی، میدان جامعه ای روابط اجتماعی در اشکال ایستایی شناسی و بویژه پویایی شناسی آن، و به نسبت سطوح مطالعاتی و رویکردهای پژوهشی به منظور پیدا کردن ریشه های مسائل، آسیبها یا هر خلل و فرجی است که کارایی سیستم جامعه را دچار مشکل کرده است. در جامعه شناسی درمانی اهداف گونه گونی دنبال میشود، برای مثال، هرگاه هر نهاد یا سازمانی در انجام نقش های ساختاری یا کارکردی دچار مشکل شود، جامعه شناسی درمانی با پیشنهاد جابه جایی برخی نقشها یا کارکردها در چندین آزمایش متعدد به دنبال ارائه راهکار برای اصلاح ساختار آن نهاد برخواهد آمد. این مثال البته نباید خواننده را به این گمان نادرست بکشاند که جامعه شناسی درمانی همان مددکاری است، دربرابر، میتوان گفت مددکاری اجتماعی میتواند زیر بخشی از جامعه شناسی درمانی قرار گیرد.
اهداف جامعه شناسی درمانی
اهداف جامعه شناسی درمانی در سه رهیافت خلاصه میشوند:
١ -شناخت مشکلات جامعه ای، سیستمی و سازمانی
٢ -درمان و راهکار درمان برای مشکلات جامعه ای
٣ -آموزش درخور برای انجام راهکارهای ممکن.
جامعه شناسی واقعی و جامعه شناسی فرود به زمین
به نظر تئودرسن و تئودرسن، جامعه شناسی درمانی، نام دیگر جامعه شناسی کانکریت یا جامعه شناسی واقعی Concrete Sociology است، و روش مطالعاتی آن شیوه میدانی و طرح موردی و دیگر رهیافتهای مشابهی است که هربرت بلومر آنها را در اصطلاح پژوهش طبیعتگرایانه جامعه شناسی فرود به زمین Down to Earth Sociology تعریف نمود. به نظر تئودرسن، بلومر بویژه با طرح حرکت از مفاهیم معین به مفاهیم حساسگر، رهیافت بنیادی در جامعه شناسی کانکریت و جامعه شناسی درمانی را اسلوب سازی نمود.
اصلاح کارکردی: نمونه ای از کاربست جامعه شناسی درمانی و جامعه شناسی واقعی
برای مثال، functional modification یا اصلاح کاردی، در هر سازمان یا نهاد اجتماعی میتواند در قلمرو جامعه شناسی درمانی قرار گیرد، مانند اصلاحاتی که کنفسیوس با عنوان اصلاح نامها در چین باستان انجام داد، یا اصلاحاتی که امیرکبیر در سلسله مراتب اداری و چیدمان قدرت در دربار ناصرالدین شاه انجام داد، که بدلیل نداشتن طرحهای دقیق علمی راهگشایی لازم نداشتند. پیشنهاد انتقادی میلز از استراتژی برنامه ریزی جامعه آمریکا برای جلوگیری از آسیبهای مرتبط با واقعیت گرایی مسخره و یا پیشنهاد بلومر به جامعه ی صنعتی آمریکا برای اعطای حق اعتصاب به اتحادیه های صنفی، که هر دو پیشنهاد در نیمه ی قرن بیستم در آمریکا مطرح شد، نمونه های نظری خوبی در جامعه شناسی درمانی، جامعه شناسی واقعی و جامعه شناسی فرود به زمین است. مثال تاریخی کاربست جامعه شناسی درمانی میتواند دو پیشنهاد دکتر مصدق در زمان پهلوی دوم برای درمان یا اصلاح ساختاری ایران در دورهی پادشاهی محمدرضا شاه باشد: یکی تغییر ساختار قدرت از حکومت مشروطه به سلطنت مشروطه و دوم لغو قرارداد نفتی ایران و انگلیس.
گفتمان مطالبه گری و جامعه شناسی درمانی
در دو نمونه ی اخیر و جاری مطالبه گری صنفی و کاملا مسالمت آمیز کارگران هفت تپه ی شوش و معلمان ایران در جامعه ی کنونی ایران، توجه به کاربست جامعه شناسی درمانی قطعآ میتواند کارگشا باشد. امید است در یادداشتهای بعدی بتوانیم رویکرد روش شناسی جامعه شناسی درمانی، که براساس جامعه شناسی فرود به زمین قرارگرفته است را در باره گفتمان مطالبه گری مرور کنیم.
شاخه های جامعه شناسی و جامعه شناسی درمانی
قلمروهای مهم دیگری در جامعه شناسی مانند جامعه شناسی توسعه و جامعه شناسی خانواده با جامعه شناسی درمانی همفراخوان هستند، که در یادداشتهای بعدی امید است بتوانیم این مطلب و دیگر مطالب و دیگر شاخه های جامعه شناسی مرتبط را مرور کنیم.
سلسله جستارهایی در اصطلاحات جامعه شناسی
جامعه شناسی درمانی
جامعه شناسی واقعی و جامعه شناسی فرود به زمین
یادداشت یکم
جامعه شناسی درمانی چیست؟
جامعه شناسی درمانی ترجمه پارسی اصطلاح Clinical Sociology است که در سال ١٩٣١ توسط جامعه شناس شیکاگویی، لوئیس ویرث، نامگذاری شد. جامعه شناسی درمانی شاخه ای بنیادی است و در رشته جامعه شناسی و در کنار اصول جامعه شناسی Priciples of Sociology و Applied Sociology جامعه شناسی کاربردی و Basic Sociology مبانی جامعه شناسی، و برخی دیگر از شاخه های مهم، رشته جامعه شناسی را ساخته اند. البته باید دانست که جامعه شناسی درمانی یا جامعه شناسی پزشکی Medical Sociology، یا جامعه شناسی سلامت Health Sociology، ضمن داشتن ارتباطات نزدیک، اما متفاوت هستند. Biosociology به معنای زیست جامعه شناسی نیز قلمروی متفاوت از جامعه شناسی درمانی دارد.
موضوع جامعه شناسی درمانی
میدان مطالعاتی جامعه شناسی درمانی، میدان جامعه ای روابط اجتماعی در اشکال ایستایی شناسی و بویژه پویایی شناسی آن، و به نسبت سطوح مطالعاتی و رویکردهای پژوهشی به منظور پیدا کردن ریشه های مسائل، آسیبها یا هر خلل و فرجی است که کارایی سیستم جامعه را دچار مشکل کرده است. در جامعه شناسی درمانی اهداف گونه گونی دنبال میشود، برای مثال، هرگاه هر نهاد یا سازمانی در انجام نقش های ساختاری یا کارکردی دچار مشکل شود، جامعه شناسی درمانی با پیشنهاد جابه جایی برخی نقشها یا کارکردها در چندین آزمایش متعدد به دنبال ارائه راهکار برای اصلاح ساختار آن نهاد برخواهد آمد. این مثال البته نباید خواننده را به این گمان نادرست بکشاند که جامعه شناسی درمانی همان مددکاری است، دربرابر، میتوان گفت مددکاری اجتماعی میتواند زیر بخشی از جامعه شناسی درمانی قرار گیرد.
اهداف جامعه شناسی درمانی
اهداف جامعه شناسی درمانی در سه رهیافت خلاصه میشوند:
١ -شناخت مشکلات جامعه ای، سیستمی و سازمانی
٢ -درمان و راهکار درمان برای مشکلات جامعه ای
٣ -آموزش درخور برای انجام راهکارهای ممکن.
جامعه شناسی واقعی و جامعه شناسی فرود به زمین
به نظر تئودرسن و تئودرسن، جامعه شناسی درمانی، نام دیگر جامعه شناسی کانکریت یا جامعه شناسی واقعی Concrete Sociology است، و روش مطالعاتی آن شیوه میدانی و طرح موردی و دیگر رهیافتهای مشابهی است که هربرت بلومر آنها را در اصطلاح پژوهش طبیعتگرایانه جامعه شناسی فرود به زمین Down to Earth Sociology تعریف نمود. به نظر تئودرسن، بلومر بویژه با طرح حرکت از مفاهیم معین به مفاهیم حساسگر، رهیافت بنیادی در جامعه شناسی کانکریت و جامعه شناسی درمانی را اسلوب سازی نمود.
اصلاح کارکردی: نمونه ای از کاربست جامعه شناسی درمانی و جامعه شناسی واقعی
برای مثال، functional modification یا اصلاح کاردی، در هر سازمان یا نهاد اجتماعی میتواند در قلمرو جامعه شناسی درمانی قرار گیرد، مانند اصلاحاتی که کنفسیوس با عنوان اصلاح نامها در چین باستان انجام داد، یا اصلاحاتی که امیرکبیر در سلسله مراتب اداری و چیدمان قدرت در دربار ناصرالدین شاه انجام داد، که بدلیل نداشتن طرحهای دقیق علمی راهگشایی لازم نداشتند. پیشنهاد انتقادی میلز از استراتژی برنامه ریزی جامعه آمریکا برای جلوگیری از آسیبهای مرتبط با واقعیت گرایی مسخره و یا پیشنهاد بلومر به جامعه ی صنعتی آمریکا برای اعطای حق اعتصاب به اتحادیه های صنفی، که هر دو پیشنهاد در نیمه ی قرن بیستم در آمریکا مطرح شد، نمونه های نظری خوبی در جامعه شناسی درمانی، جامعه شناسی واقعی و جامعه شناسی فرود به زمین است. مثال تاریخی کاربست جامعه شناسی درمانی میتواند دو پیشنهاد دکتر مصدق در زمان پهلوی دوم برای درمان یا اصلاح ساختاری ایران در دورهی پادشاهی محمدرضا شاه باشد: یکی تغییر ساختار قدرت از حکومت مشروطه به سلطنت مشروطه و دوم لغو قرارداد نفتی ایران و انگلیس.
گفتمان مطالبه گری و جامعه شناسی درمانی
در دو نمونه ی اخیر و جاری مطالبه گری صنفی و کاملا مسالمت آمیز کارگران هفت تپه ی شوش و معلمان ایران در جامعه ی کنونی ایران، توجه به کاربست جامعه شناسی درمانی قطعآ میتواند کارگشا باشد. امید است در یادداشتهای بعدی بتوانیم رویکرد روش شناسی جامعه شناسی درمانی، که براساس جامعه شناسی فرود به زمین قرارگرفته است را در باره گفتمان مطالبه گری مرور کنیم.
شاخه های جامعه شناسی و جامعه شناسی درمانی
قلمروهای مهم دیگری در جامعه شناسی مانند جامعه شناسی توسعه و جامعه شناسی خانواده با جامعه شناسی درمانی همفراخوان هستند، که در یادداشتهای بعدی امید است بتوانیم این مطلب و دیگر مطالب و دیگر شاخه های جامعه شناسی مرتبط را مرور کنیم.